ΠΑΠΑ ΕΦΤΙΜ

Εφ. Ταράφ  12-7-2009 αρθρογράφος Αισέ Χουρ

Η δίχως ποιμνίο εκκλησία του Παπά Εφτίμ

Πρόκειται για τη ιστορία της ¨Ανεξάρτητης Τουρκοορθόδοξης Εκκλησίας¨. Αυτή η ιστορία δείχνει πόσο παλιά ανάγεται η πολιτική επέμβαση της Τουρκίας στον Ορθόδοξο κόσμο. Η γνωστή από την δίκη της ¨Τρομοκρατικής οργάνωσης Εργκενέκον¨ Σεβγκί Ερενερόλ είναι η εγγονή του Παπά Εφθίμ, πρώτου πατριάρχη αυτής της εκκλησίας. Υπάρχει δηλαδή μια πτυχή της ιστορίας που ενώνει το παρελθόν με το σήμερα.

Ο ήρωας της ιστορίας μας, γνωστός ως ¨Παπά Εφθίμ¨ Παύλος Καραχισαρίδης (Karahisarlıoğlu), γεννήθηκε το 1884 στη γειτονιά των Κωνσταντινοπολιτών σε περιοχή της Άγκυρας. Το όνομα στην γειτονιά αυτή δόθηκε από τον Μαχμούτ τον δεύτερο, λόγω των Ρωμιών και Αρμενίων που είχαν μετακομίσει σε αυτή τη περιοχή. Την εποχή εκείνη σε αυτή τη περιοχή τα ¾ του πληθυσμού ήταν μη μουσουλμάνοι. Απ΄ότι καταλαβαίνουμε από το επώνυμο του, η οικογένεια του θα πρέπει να ήρθε από το Σεμπίνκαραχισάρ. Υπήρξε μέλος της θρησκευτικής κοινότητας των ¨Καραμανλήδων¨, και το 1914 έφυγε από την Άγκυρα για να μην πάει στο στρατό. Το 1915 διορίστηκε ως παπάς στο Ακντάγμαντενί και ονομάστηκε Ευθύμης. Το 1918 μετά την συνθήκη του Μούδρου όντας μητροπολίτης της πόλεως Κεσκίν ήρθε σε επαφή με την οργάνωση ¨Φτάνει ο ύπνος¨ που είχε ιδρυθεί από Ρωμιούς και Αρμενίους για να προστατευτούν οι μη μουσουλμάνοι. Όταν όμως άρχισαν να κυριαρχούνε στην Ανατολία, επέλεξε μια μεσοβέζικη στάση. Διότι η πόλη Κεσκίν ήταν ανάμεσα στα δύο κάστρα του τουρκικού εθνικισμού, στην Άγκυρα και την Σεβάστεια. .

Σύμφωνα με την Σεβγκί Ερενερόλ, ο Εφτίμ γνωρίστηκε το 1919 με τον Μουσταφά Κεμάλ στο συνέδριο της Σεβάστειας, χάρη στον γείτονα του στο Γιόζγκατ, Τσερκέζ Ετέμ. Λόγω των στενών επαφών του με εκπροσώπους στην Άγκυρα, πέτυχε να σώσει τους χριστιανούς του Κεσκίν, όταν οι δυνάμεις του Τσερκέζ Ετέμ και του Τοπάλ Οσμάν καταπνίγοντας τις επαναστάσεις στο Γιόζγκατ το 1920, και στο Κότσγκιρί το 1921, έσφαζαν τους μη μουσουλμάνους. Εξασφάλισε την ασφαλή μεταφορά στην Κωνσταντινούπολη των Ρωμιών που είχαν συρρεύσει από το Σίμαβ στο Κέσκιν, και βοήθησε τους Τσερκέζ Ετέμ και Τσολάκ Ιμπραίμ που συγκέντρωναν άντρες και υλικά για την Εθνική Αντίσταση. Στην πόλη Κεσκίν ετοίμασε 200 κρεβάτια για την Εθνική Αντίσταση.Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε πως με αυτή του την συμπεριφορά πέτυχε να προσελκύσει το ενδιαφέρον της Άγκυρας. Τέλος με βάση τους ισχυρισμούς του Εφτίμ, ο ξάδερφος του ο Παντελής σώθηκε από τον εκπρόσωπο της Ανδριανούπολης Σερέφ Μπέι, όταν το 1922 μετά από καταγγελία του πατριάρχη του Φαναρίου θα τον πήγαιναν στα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας σαν κατηγορούμενο για ποντιακές κινήσεις.

Η στήριξη των Τουρκοορθόδοξων.

Η συμπεριφορά του Παπά Εφτίμ η μόνη περίπτωση. Τον Οκτώβριο και Νοέμβριο του 1919 Αρμένιοι από την Ερμπάα και το Βεζίρκιοπρού, και τον Μάιο του 1921, οι λίγοι μη μουσουλμάνοι από τις περιοχές Σαφράνμπολου, Τσόρουμ, Ισπάρτα, Τόσια, Τάσκιοπρού, Χάβζα, Μάτσκα, Γκιουμουσχατζίκιοι, και Καισάρια, είτε επειδή φοβόταν, είτε επειδή ¨πείστηκαν¨ από τους ανθρώπους της Άγκυρας, έστειλαν τηλεγραφήματα εκφράζοντας την συμπαράσταση τους στην Άγκυρα. Σύμφωνα με τον ευρισκόμενο εκείνη την εποχή στην Άγκυρα σοβιετικό δημοσιογράφο Κ. Γιούστ, αυτά τα γράμματα ήταν πλαστά. Όλα αυτά όμως τα γράμματα είτε πραγματικά, είτε υποχρεωτικά ή ψεύτικα, ενθάρρυναν την Άγκυρα να ιδρύσει μια ξεχωριστή εκκλησία, ώστε αφενός να μειώσει τη δύναμη Πατριαρχείου του Φαναρίου -φαινομενικά μπροστάρη του ελληνικού εθνικισμού- και αφετέρου να απαλύνει τις εντυπώσεις της ξένης προπαγάνδας που έκανε λόγο για ¨τουρκική τυρρανία¨ στην Ανατολία. Μάλιστα αυτή η απόφαση ήταν ένα βήμα σύμφωνο με την πάγια θεωρία πως αφού οι πραγματικοί ιδιοκτήτες της Ανατολίας είναι Τούρκοι, άρα και οι χριστιανοί της Ανατολίας ¨στη πραγματικότητα ήταν τουρκικής καταγωγής¨. Το καταστατικό του ¨ντόπιου προϊόντος- εκκλησίας το ετοίμασε ο καταγόμενος από το κομιτάτο ¨Ένωση και πρόοδος¨ Μπαμπά Σαίντ Μπέι. Στα απομνημονεύματα του ο Ριζά Νούρ, ο Μπαμπά Μπέι το αναφέρει ως ¨δήθεν¨ καταστατικό.

Η περιοδεία της Καππαδοκίας

Ο διορισμός στις 8-12-1921 του Μελέτιου (φίλου του μη ευρισκόμενου τότε στην κυβέρνηση Βενιζέλου) στο θρόνο του Πατριαρχείου, ήταν σε μια πολύ κρίσιμη για την εκκλησία στιγμή. Τη στιγμή που εξελισσόταν με γρήγορους ρυθμούς οι εκκαθαρίσεις τον Ρωμιών στην περιοχή Καράντενιζ, και οι ορθόδοξοι παπάδες έφευγαν δεξιά-αριστερά για μα μην τους πάνε στα δικαστήρια ανεξαρτησίας κατηγορούμενοι για ¨προδοσία¨ ή για ¨κατασκοπία¨, ο Παπά Εφτίμ τον Ιανουάριο του 1922 άρχισε την περιοδεία στην Καππαδοκία. Στο ταξίδι του από τη μια διακηρύττει το σχέδιο του για ¨Τουρκοορθόδοξη εκκλησία¨, και από την άλλη μαζεύει χρήματα. Στον Σεραφείμ Ρίζο που καταγόταν από την Σινασο (σημερινό όνομα Μουσταφά Κεμάλπασά), που του έδωσε 300 χρυσά και τον ρώτησε ποιος ήταν ο πραγματικός σκοπός του, του απάντησε : Σεραφείμ ο σκοπός είναι να περάσει η μπόρα… Τον Μάρτιο με εντολή του έκλεισαν 68 κοινοτικά σχολεία και οι μαθητές πήγαν στα τουρκικά σχολεία. Στις 23-4-1922, στους εορτασμούς για την πρώτη επέτειο της μάχης του Σαγγάριου, προχώρησε τη συνεργασία του ακόμη πιο πέρα, μιλώντας με πολύ συγκινητικά λόγια για τον τουρκικό στρατό μπροστά σε 50 χιλ άτομα που είχαν συγκεντρωθεί μπροστά στη βουλή. Τα χρόνια εκείνα οι ορθόδοξοι ηγέτες φορούσαν ένα μακρύ χιτώνα το λεγόμενο ¨Κωνσταντινοπολίτικο¨ και ένα μακρύ μαύρο φέσι, ενώ ο Εφτίμ φορούσε ένα καλπάκι που του είχε δώσει ο Μουσταφά Κεμάλ..

Δημιουργείται η εκκλησία-ντόπιο προϊόν

Ακολούθως οι εξελίξεις έτρεξαν γρήγορα. 3 με 16 Ιουλίου του 1922 έγινε με τη συμμετοχή 30-40 ατόμων στο μοναστήρι Ζιντζίρντερε της Καισαρείας συνέδριο των Τουρκοορθόδοξων της Ανατολίας που υπόκεινται στην Μεγάλη Τουρκική Βουλή. Σε εφαρμογή των αποφάσεων του συνεδρίου άρχισαν να εκδίδουν στα καραμανλίδικα περιοδικό με τίτλο ¨Η φωνή των Ορθοδόξων της Ανατολίας¨.

Στις 4-10 (με το παλιό ημερολόγιο 21-9) σε συνέδριο που έγινε στο μοναστήρι του Ζιντζίρντερε αποφασίστηκε να βγάλουν τον Πατριάρχη Μελέτιο από τη θέση του, να καταργηθεί το Πατριαρχείο, να ιδρυθεί στην Καισάρια Ανεξάρτητο Πατριαρχείο Τουρκοορθόδοξων, ενώ ο Εφτίμ χρίστηκε πλέον ως ¨Παπά Εφθίμ¨ εκπρόσωπος της Ανεξάρτητης Τουρκοορθόδοξης Εκκλησίας. Έτσι πλέον και απορρίπτονταν η ¨οικουμενικότητα¨ του Πατριαρχείου του Φαναρίου και ένα μέρος τουλάχιστον των Ρωμιών της Ανατολίας φαινόταν να κόβει τους δεσμούς του με το ¨Ελληνικό έθνος¨.

Μετά την Λωζάνη

Όμως μετά τη συνθήκη της Λωζάνης η κατάσταση τον Παπά Εφτίμ και την εκκλησία-ντόπιο προϊόν, εξελίχθηκε άσχημα. Οι Τουρκόφωνοι Ορθόδοξοι Καραμανλήδες συμπεριλήφθηκαν στην ανταλλαγή πληθυσμών που υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στη Λωζάννη. Ο Μουσταφά Κεμάλ έτσι στόχευε στο ¨να δώσει στο θέμα των Ρωμιών το τελικό χτύπημα¨. Έτσι κατά τη διάρκεια των συνομιλιών στη Λοζάνη, η Άγκυρα δεν ανέφερε καν το όνομα της εκκλησίας που η ίδια είχε ιδρύσει.

Δηλαδή ακόμα και οι Κεμαλιστές ηττήθηκαν από το παλαιό μίσος τους έναντι των μη μουσουλμάνων. Εντέλει διωκόμενοι από περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη και η Μερσίνα και καθώς έφευγαν για Ελλάδα, διαδραματίστηκαν σπαραξικάρδιες στιγμές. Τα παρακάλια του τύπου ¨Δικοί σας είμαστε, μη μας στέλνετε¨ δεν ωφέλησαν. Το μόνο που έγινε, είναι ότι μετά από διαταγή του Κεμάλ βγήκε στις 3 Αυγούστου 1924 ο υπ΄αριθμόν 3798 νόμος με τον οποίο ο Παπά Εφτίμ που ο Κεμάλ τον έλεγε ¨Μπαμπα Εφτίμ¨ και οι συγγενείς του τέθηκαν υπό την φροντίδα του κράτους. Το αντίτιμο δηλαδή για τόσες υπηρεσίες ήταν μόνο η προσωπική σωτηρία…

Ο Παπά Εφτίμ στην Κωνσταντινούπολη

Την ώρα που η κοινότητα του εξωπετιόνταν άρον άρον από τη χώρα, ο Παπά Εφτίμ που δεν έκανε τίποτε άλλο από τα θελήματα τις Άγκυρας, μαζί με μια ομάδα 50-60 ατόμων, έφτανε στις 21-9-1923 στην Κωνσταντινούπολη. Ο καταγόμενος από την Αλικαρνασό εκδότης και ιδιοκτήτης του περιοδικού ¨Η φωνή των Ορθόδοξων της Ανατολίας¨ Πουλούογλου Σταμάτης (Οζνταμάρ) ήταν ανάμεσα σε αυτούς που διασώθηκαν από την ανταλλαγή. Ο κύριος Σταμάτης χάρη στον Παπά Εφτίμ θα διοριστεί ως ¨μοναδικός διαχειριστής¨ του νοσοκομείου του Μπαλουκλή, και από το 1935 ως το 1946 θα γινόταν βουλευτής Εσκίσεχίρ. Ποικίλουν οι φήμες για το αν η ομάδα αυτή των ατόμων που μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο Τοκατλιάν της Κωνσταντινούπολης (τους υποδέχτηκε εξ ονόματος της κυβέρνησης ο κ. Σαφφέτ), είχαν έρθει σε αποστολή ή σε ένα είδος εξορίας. Κατά τον Παπά Εφτίμ η κυβέρνηση της Άγκυρας του είχε ζητήσει να πάρει στα χέρια του το Πατριαρχείο του Φαναρίου. Επειδή όμως η Άγκυρα στην Λοζάνη αναγκάστηκε να αποδεχτεί την παρουσία του Πατριαρχείου και δε θα μπορούσε να υποστηρίξει ανοιχτά τον παπά Εφτίμ, άφησε αυτή τη δουλειά στους κυρίους Χαμντουλά Σουπχί (Τανρίοβερ) και Φετχί (Οκιάρ). Ο Παπά Εφτίμ συνέχισε μέχρι το 1930 να παρενοχλεί το Πατριαρχείο του Φαναρίου και να κλέβει την περιουσία του. Με την βελτίωση των σχέσεων με την Ελλάδα ο Παπά Εφτίμ αφέθηκε στην λήθη. Το 1934 με τον νόμο για τα επώνυμα επέλεξε το όνομα Ζεκί Ερενερόλ. Τον γιό του θείου του Σωκράτη, τον ονόμασε ¨Ερμή¨, τον ανιψιό του Νικόλα ¨Ντοράν¨¨ και τους ανακήρυξε ιερείς. Στον γιό του τον Γιώργη έδωσε το όνομα ¨Τουργκούτ¨ και τον έκανε διάκο. Από αυτή την ημερομηνία και μετά, η τελευταία ελπίδα του Παπά Εφτίμ ήταν να δημιουργήσει μια θρησκευτική κοινότητα με τους 250 χιλιάδες χριστιανούς Γκαγκαούζους Τούρκους, που του είχε υποσχεθεί πως θα φέρει από την Βεσαραβία ο Χαμντουλά Σουπχί, που είχε διοριστεί το 1931 πρεσβευτής στο Βουκουρέστι.

Η κοινότητα των 70 Γκαγκαούζων τι έγινε ;

Με αυτό το σκοπό το 1935, έφερε 70 Τούρκους χριστιανούς (εκ των οποίων 10 κοπέλες) και τους εγκατέστησε σε διάφορα σχολεία της Τουρκίας. Μετά την κατάληψη της Βεσαραβίας από τον Κόκκινο στρατό το 1940 αυτή η ιστορία σταμάτησε. Στις 16-9-1943 αυτά τα 70 άτομα πήραν την τουρκική ιθαγένεια, εγράφησαν στα δημοτολόγια σαν ¨Τουρκοορθόδοξοι¨ και παντρεύοντας τους με Τουρκάλες-μουσουλμάνες, εξασφαλίστηκε η ¨προσαρμογή τους στην Τουρκική κουλτούρα¨. Σύμφωνα με τις φήμες αυτό ήταν το πρώτο και τελευταίο περιστατικό που εξαντλήθηκε η υπομονή του Παπά Εφτίμ, ο οποίος αναζητώντας τον Χαμντουλά Σουπχί λέγεται πως του είπε ¨Τι έγινε για κύριε Χαμντουλά η κοινότητα μου των 70 ατόμων ; Μήπως έλειπαν από τα μουσουλμανικά τεφτέρια 70 άτομα ;¨.

Από ελληνικής εθνικιστικής πλευράς αν το δούμε ο Παπά Εφτίμ ήταν ¨ένας προδότης που πρόδωσε το έθνος του¨. Πολύ πιθανόν υπήρξε θύμα των θεωριών των φανατικών Τούρκων πως οι Καραμανλήδες είναι ¨Τουρκικής καταγωγής¨, Έπαιξε τον ρόλο του διαιτητή ανάμεσα στην Άγκυρα και τους χριστιανούς της Καππαδοκίας και σε πολλές περιπτώσεις προστάτεψε τους χριστιανούς Τούρκους, από τα θηριώδη περιστατικά του τουρκικού εθνικισμού. Μετά την Λοζάνη όμως επειδή δεν υπήρχε λόγος λειτουργίας του, πετάχτηκε από την Άγκυρα στην άκρη. Η καλύτερα, η Άγκυρα ακριβώς όπως και οι προκάτοχοι της, της οργάνωσης ¨¨Ένωση και Πρόοδος¨, δεν επεδείκνυε την παραμικρή ανοχή σε ομάδες (ακόμα και μικρές) που είχε αμφιβολίες για τον τουρκισμό τους.

Το ενδιαφέρον του Αλπαρσλάν Τουρκές

Ο παπά Εφτίμ που στην αίτηση που έγραψε στην πρωθυπουργία το 1946 για να εξαιρεθεί από τον στρατό ο γιός του Τουργκούτ (Γιώργης) περιέγραφε την εκκλησία ως ¨εκκλησία που ιδρύθηκε μόνο στη βάση εθνικών και καθόλου θρησκευτικών ιδεών¨. Αργότερα πέτυχε να τραβήξει τη προσοχή του Αλπαρσλάν Τουρκές (εκ των πραξικοπηματιών της 27-5-1960), αλλά όταν μετά το πραξικόπημα ο Τουρκές εξορίστηκε, έμεινε πάλι μόνος του. To 1962 ο Παπά Εφτίμ παρέλυσε. Λέγεται πως υπήρξαν έντονες φιλονικίες το 1964 ανάμεσα στον Παπά Εφτίμ και τον Ισμέτ Ινονού ο οποίος τότε λόγω των γεγονότων της Κύπρου απέλασε στην Ελλάδα τους Ελληνικής καταγωγής. Στην θέση του, ήρθε ο γιος του Τουργκούτ Ερενερόλ με το όνομα Παπά Εφτίμ ο 2ος (ο παπά Εφτίμ πέθανε το 1968). Και μετά τον θάνατο και αυτού το 1991 ο αδελφός του Σελτζούκ Ερενερόλ έγινε ο Παπά Εφθίμ ο 3ος .

Το σχέδιο ¨ παιδιά του Τουράν¨

Στις αρχές του 1990 με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ ξαναζωντάνεψε το σχέδιο να μεταφερθούνε στην Τουρκία Γκαγκαούζοι χριστιανοί. Όμως και αυτή η κίνηση απέτυχε. Τότε ο πατριάρχης έστρεψε την προσοχή του στους σαμάνους Γκαγκαούζους. Η Σεβγκί Ερενερόλ στην ομιλία της στο 6ο συνέδριο αδερφοσύνης και φιλίας Τουρκικών κρατών και κοινοτήτων ανέφερε ¨ Αληθινά παιδιά του Τουράν καλώς ήρθατε στη χώρα των Γκρίζων Λύκων. Σας εύχομαι χαρμόσυνο Νεβρόζ¨. Προς το παρόν δεν είναι γνωστό το αποτέλεσμα των νέων που είχαν έρθει στην Τουρκία με σκοπό την ίδρυση ενός ¨Μεγάλου Τουρανικού Κράτους¨.

Μετά τον θάνατο του Σελτζούκ Ερενερόλ το 2002, την θέση του πήρε ο γιος του Ουμίτ Ερενερόλ. Η κόρη του Σεβγκί Ερενερόλ από το 1991 είναι υπεύθυνη τύπου και κοινωνικών σχέσεων του Τουρκοορθόδοξου πατριαρχείου. Η κόρη της Τζαντζάν Ερενερόλ λέγεται πως είναι η ταμίας του πατριαρχείου, αλλά δεν πολυεμφανίζεται.

Σχόλιο : Η φωτογραφία είναι από ένα από τα πύρινα κηρύγματα υπέρ του…τουρκικού στρατού. Καθείς όπου τάχθηκε.