Θεοφάνης Μαλκίδης
1. Εθνική κυριαρχία και Αιγαίο
Η συζήτηση που έχει ξεκινήσει στην Ελλάδα μετά τις δηλώσεις του επικεφαλής του γειτονικού παρακράτους για τη Ζουράφα και κατ΄ επέκταση για την Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), έφερε στο προσκήνιο θέματα με μεγάλο εθνικό και διεθνές ενδιαφέρον. Παράλληλα αναδείχτηκαν και συνιστώσες που σχετίζονται με τα παραπάνω και ιδιαίτερα με το κατά πόσο η Ελλάδα μπορεί- στην παρούσα συγκυρία- να ανακηρύξει την ΑΟΖ και εάν αυτή περιλαμβάνει όλη την ελληνική επικράτεια, δηλαδή από το Καστελλόριζο μέχρι τη Ζουράφα («Λαδόξερα»), αν ληφθούν υπόψη οι σχετικές δηλώσεις και πράξεις του επικεφαλής της κατοχικής Τουρκίας.
Η ΑΟΖ και τα προβλήματά περί οριοθέτησης και ανακήρυξης, η αμφισβήτηση της ελληνικής εθνικής κυριαρχίας είχαν και θα έχουν και συνέχεια. Η έντονη αμφισβήτηση προέκυψε στο βόρειο ακρότατο όριο της ελληνικής (και ευρωπαϊκής για να μη λησμονούμε) θαλάσσιας κυριαρχίας: στη Ζουράφα (Λαδόξερα). Εκεί όπου για χρόνια, όπως και σε όλο το Θρακικό Πέλαγος αλλά Θρακική ενδοχώρα, αμφισβητείται η ελληνική παρουσία, ωστόσο τις τελευταίες ημέρες, οι ενέργειες της Τουρκίας, έχουν κορυφωθεί με τρόπο προκλητικό, ως συνήθως. Η παρουσία του Πολεμικού Ναυτικού, του Λιμενικού Σώματος και των Ελλήνων αλιέων, παραμένουν εστίες αντίστασης στην τουρκική αμφισβήτηση, όμως στην ιστορική στιγμή που περνά η πατρίδα μας και οι προκλήσεις για την επιβίωσή της, η κατοχύρωση της ελληνικής κυριαρχίας, με κάθε τρόπο και μέσο που διαθέτουμε, (και ) στη Ζουράφα, είναι άμεση προτεραιότητα.
2. Ζουράφα και ιστορία
Σύμφωνα με το Γιώργο Λεκάκη («Σαμοθράκη- Ιερά Νήσος»), η Ζουράφα, χρωστάει πιθανόν το όνομά της στην λέξη «ζούρα» (υποστάθμη, κατακάθι) γιατί το νησί είναι και υπό την στάθμη της θαλάσσης-σκόπελος και κατακάθι ηφαιστείων) και τη λέξη «φα» ( φάος, φως, φανερή). Δηλαδή αποτελεί ένα ηφαιστειακό κατακάθι, κυρίως υπό την θάλασσα, το οποίο όμως είναι και φανερό.
Μεταφορικώς, η λέξις ζούρα σημαίνει και την ακαθαρσία, την λέρα – έννοια που φέρει και το κατακάθι – και ίσως με αυτό το όνομα να υπήρχε επιθυμία να αποδοθεί και η εμφάνιση πετρελαιοκηλίδων στην περιοχή.
Το νησί λέγεται και Ζγόραφα ή Σγόραφα ή Λαδόξερα ή Λαδοξήρα ή Λαδοξέρα. Οι τελευταίες ονομασίες προκύπτουν από τους αλιείς ψαράδες, οι οποίοι εντοπίζουν κάθε τόσο «λάδι στην ξέρα».
Η Ζουράφα, η μικρότερη και βορειοανατολικότερη των Θρακικών Σποράδων (μαζί με Ίμβρο, Τένεδο, Σαμοθράκη), με έκταση εννέα στρέμματα και μήκος ακτής 465 μέτρα, οριοθετεί την ελληνική επικράτεια στο Βορειοανατολικό Αιγαίο. Οι μετρήσεις της Υδρογραφικής Υπηρεσίας του Πολεμικού Ναυτικού, έχουν αναθεωρηθεί προς τα κάτω, λόγω της διάβρωσης, αφού σύμφωνα με νεώτερους υπολογισμούς, η έκταση του νησιού είναι μικρότερη του ενός στρέμματος και έχει ακτογραμμή 32 μέτρα.
Η Ζουράφα απέχει από το βορειοανατολικό άκρο της Σαμοθράκης (Άκρα Άγκιστρο ή Σκεπαστό) 6 ναυτικά μίλια, απέχει 22 ναυτικά μίλια από το φάρο της Αλεξανδρουπόλεως, ενώ το στενό μεταξύ της Ζουράφας και της Άκρας Γκρέμια (Μποζτεπέ) έχει εύρος 14 ναυτικών μιλίων.
Ο χάρτης του γνωστού πειρατή Piri Reis (1521), δεν τη σημειώνει, αλλά την αναφέρει ως «Zurata Kaya»: («Ο βράχος της Καμηλοπαρδάλεως» ) – και συστήνει την επικινδυνότητά της. Αναφέρεται ανώνυμη από τον Marco Boschini (1613-1678) και την βρίσκουμε σε χάρτη του Lauremberg (1638), του Dapper (1688), του P. Vander (1729).
Το 1809, ο Choiseul Gouffier την σημειώνει σε χάρτη με το όνομα «Rocher sur lequel il y a 5 pieds d’ eau». Ανώνυμη αναφέρεται από τον Benoist (1829) και τον Γερμανό αρχαιολόγο Alex. Conze, ο οποίος επισκέφθηκε τη Σαμοθράκη στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ πρώτος που την υδρογράφησε ήταν ο Βρετανός πλοίαρχος Wharton (του υδρογραφικού πλοίου «Fown»), το 1880.
Ο Νικόλαος Φαρδύς (1853-1901), σημαντικός Σαμοθρακίτης με σπουδές στη Γαλλία, σε άρθρο του στη «Θρακική Επετηρίδα» το 1897 («ΤΑ ΖΓΟΡΑΦΑ ΩΣ ΚΕΝΤΡΟΝ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΨΑΝΩΝ ΤΕΣΣΑΡΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΟΥ ΘΡΑΚΙΚΟΥ ΠΕΛΑΓΟΥΣ ΠΡΟ ΑΜΝΗΜΟΝΕΥΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΚΑΤΑΠΟΝΤΙΣΕΣΙΣΑΙ»), γράφει μεταξύ των άλλων τα εξής: «Tα Ζγόραφα είναι τρικαρηνός ύφαλος πέτρα, εν νηνεμία μόνον, και μάλιστα όποτε συνέπεια βορειοανατολικού ανέμου αποσύρονται τα θαλάσσια ύδατα, ορατή της παραπλέουσι ταύτην, λίαν δ’ επικίνδυνος τοις ναυτιλλομένοις, κειμένη εν τω Θρακικώ πελάγει μεταξύ Θρακικής Χερσονήσου και Σαμοθράκης, εις εξ περίπου μιλίων απόστασιν από του Αγκίστρου, άκρας ονομαστής επί της βορειοανατολικής παραλίας της νήσου Σαμοθράκης. Η ύφαλος αυτή, εν καιρώ γαλήνης, διακρίνεται επίσης εκ τίνος υγράς ελαιώδους ουσίας, επιπλέουσης επί των περί αυτήν υδάτων της θαλάσσης και αποπνέουσης οξείαν και πνιγηράν τίνα οσμήν πετρελαίου. Κείται δε γεωγραφικώς επί του σημείου εκείνου, εν τω οποίω συναντώνται η 40° ,28΄ μοίρα του βορείου πλάτους μετά της 25° ,51΄ του μεσημβρινού, κατά τον Πινάκα ον εδημοσίευσεν ο κ. Α. Conze, εν τω Reise auf den Jnseln des Thrakischen Meeres. (Hannover, 1860)
Η ύφαλος αυτή εφείλκυσε κατά πρώτον την προσοχήν μου τω 1874, οπότε, επιβαίνων ιστιοφόρου πλοίου και ευρεθείς εν καιρώ γαλήνης πλησίον αυτής, ηδυνήθην ιδίοιςομμάσι να ιδώ την επί της θαλλάσης πλέουσαν ελαιώδη ουσίαν, να δοκιμάσω εξ ιδίας αντιλήψεως και πεισθώ επί τέλους, ότι πρόκειται ενταύθα περί πετρελαίου, του οποίου η πηγή βεβαίως κείται εν τω σώματι του υφάλου τούτου πέτρου» .
Ο Φαρδύς προσθέτει ότι «η παρουσία πετρελαίου επί της υφάλου Ζγόραφα, τα θερμά μεταλλικά ύδατα των Θερμών επί της νήσου Σαμοθράκης(«Τα θερμά νερά της νήσου Σαμοθράκης» υπό Ν. Β. Φαρδύ, εν τω «Έβρω» Ανδριανουπόλεως, 3 Ιουλίου 1896. Έτος Ε΄, αριθ. 72) και ο ακατάπαυστος υποχθόνιος βρόμος μετά δονήσεων κατά το μάλλον και ήττον σφόδρων του εδάφους αυτής μαρτύρουσι την παρουσίαν μετάλλων εν τοις στερνοίς του ουκ ευαγκάλου τούτου όγκου και την ακατάπαυστον ηφαιστειώδη εργάσιαν εν αυτώ.)».
Ο Ν. Φαρδύς υιοθετεί την άποψη του Πλινίου πως η Ζουράφα είναι υπόλειμμα ενός των τεσσάρων νησιών, που υπήρχαν κάποτε μεταξύ Σαμοθράκης και χερσονήσου της Αίνου.
Ένας άλλος μελετητής, ο Σ.Ε. Λυκούδης γράφει ότι η διαβρωτική επεξεργασία της θάλασσας κατήντησε την Ζουράφα να έχει διάσταση 35 μέτρα , της οποίας οι δύο ακραίες κεφαλές είναι ξηρές σε περίοδο γαλήνης και αναπαυτήρια γλάρων .
Ο Γεώργιος Γιαγκάκης («Η ΖΟΥΡΑΦΑ ΜΑΣ: Βορειοανατολική νησαία προεξοχή της χώρας»), αναφέρει ότι «στην έκδοση του Πλοηγού του 1955 , σε μικρές αποστάσεις από τη Ζουράφα υπάρχουν στα μεν Δυτικά της «Βράχος» μικρού υπέρ την επιφάνεια της θάλασσας ύψους , στα σε Νοτιοανατολικά της «Βράχος» περί την επιφάνεια της θάλασσας. Ήδη, μετά από τις δεκαετίες που πέρασαν, τα βραχώδη αυτά νησαία εδάφη έχουν εξαλειφθεί, περιέπεσαν στην κατηγορία του σκόπελοι ή και της υφάλου και απέμεινε η υψηλότερη Ζουράφα.
Επί της Ζουράφας, όπως αναφερόταν σε παλαιότερα κείμενα «λειτουργεί φανός μεμονωμένου κινδύνου με αναλάμπον λευκό φως. Η μεταλλική πυραμίς του φανού είναι χρωματισμένη μαύρη με ερυθρή λωρίδα».
3. Η τουρκική στάση
Εδώ και πολλά χρόνια η Τουρκία με τη στάση της προσπαθεί να δημιουργήσει τετελεσμένα αμφισβήτησης της εθνικής κυριαρχίας (και ) στη Ζουράφα. Αμέσως μετά την εισβολή στην Κύπρο το 1974, η πολιτική αυτή εντάθηκε και σημειώθηκαν αρκετά επεισόδια με παρενοχλήσεις τουρκικών πολεμικών σκαφών σε Έλληνες αλιείς στη Ζουράφα.
Οι παρενοχλήσεις αυτές είχαν σαν αποτέλεσμα, μετά από εμβολισμούς τον τραυματισμό ακόμη και το θάνατο Ελλήνων αλιέων. Με την πάροδο του χρόνου υπήρξε μία βαθμιαία άνοδος της τουρκικής παρουσίας στην περιοχή, η οποία εκτός από τη ναυτική συνδυάζεται και με την παρουσία Τούρκων αλιέων, οι οποίοι δε δεσμεύονται από τις απαγορεύσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έτσι εξαφανίζουν με πολυποίκιλους τρόπους το θαλάσσιο πλούτο. Επίσης παραβιάζουν τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας, κάτι που είναι διακριτό με γυμνό μάτι, τόσο από την Αλεξανδρούπολη, όσο και από τη Σαμοθράκη.
Τους τελευταίους μήνες η Ζουράφα ήρθε ξανά στο προσκήνιο με την παρουσία τουρκικών σκαφών που έκαναν έρευνες στην περιοχή, με την παρουσία πολεμικών σκαφών που φωτογραφίζουν και αλιευτικών σκαφών που δραστηριοποιούνται εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, με την κατάρρευση του φάρου, είτε μετά από ανθρώπινη παρέμβαση, είτε λόγω καιρικών συνθηκών και βεβαίως λόγω της κινητικότητας της Τουρκίας σχετικώς με την κυριαρχία της.
4. Ζουράφα, εθνική κυριαρχία και ΑΟΖ
Ο πατέρας του επεκτατικού σχεδίου της «Γαλάζιας Πατρίδας», Αντιναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτσί, ήδη από το 2016 έχει επισημάνει ότι «το νησί της Ζουράφας ανήκει στην EGAYDAAK ( 152 νησιά και βραχονησίδες που διεκδικούν οι Τούρκοι) και δεν ανήκει στην Ελλάδα».
Πριν λίγες μέρες όμως, στις 20 Οκτωβρίου, η Τουρκία ανήγγειλε επισήμως, διεθνώς και εγγράφως ότι η βραχονησίδα Ζουράφα βρίσκεται αποκλειστικά και μόνον μέσα στο FIR Κωνσταντινούπολης, εντός του οποίου η Τουρκία έχει αποκλειστικά κυριαρχικά δικαιώματα, δηλαδή η Ζουράφα ανήκει στην τουρκική επικράτεια/κυριαρχία. Έτσι σύμφωνα με αυτή τη διεθνή, τουρκική ανακοίνωση γίνεται απόπειρα υφαρπαγής/προσάρτησης ελληνικής βραχονησίδας και παράνομης ένταξής της στην τουρκική κυριαρχία/επικράτεια.
Η Τουρκία ανακοινώνει ότι από την 30η Οκτωβρίου 2023 έως τις 2α Νοεμβρίου 2023 θα εκτελέσει επιχειρησιακή δοκιμή πυραύλων S-400 σε συνεργασία με τουρκικά αεροσκάφη F-16 και UAV σε περιοχή που καταλαμβάνει και την ελληνική κυριαρχία της βραχονησίδας Ζουράφα και σε ύψος άνω των 51.000 ποδών.
Ο θόρυβος που δημιούργησε η τουρκική διακοίνωση για τη Ζουράφα, οφείλει να επαναφέρει το ζήτημα της ελληνικής εθνικής κυριαρχίας σύμφωνα με την απόφαση των Συμμάχων στο Σαν Ρέμο το 1920 περί απόδοσης των νησιών και βραχονησίδων του Βορείου Αιγαίου στην Ελλάδα (Ίμβρος, Τένεδος, Λήμνος, Σαμοθράκη, Λέσβος και παρακείμενων νησίδων και βραχονησίδων που περιέβαλλαν τα πέντε αυτά νησιά)
Επιπλέον από την τελική μορφή του άρθρου 84 των Σεβρών μπορούμε να διαπιστώσουμε πως οι παρακείμενες νησίδες που βρίσκονται πέραν των τριών μιλίων από τις τουρκικές ακτές πέρασαν στην κυριαρχία της Ελλάδας με τον γενικό αυτό κανόνα, ο οποίος και μεταφέρθηκε αυτούσιος στην Συνθήκη της Λωζάννης.
Η βραχονησίδα Ζουράφα που βρίσκεται περίπου 6 μίλια ανατολικά της Σαμοθράκης εμπίπτει και αυτή στην κατηγορία των που τέθηκαν υπό διαβούλευση από τους Συμμάχους στις αρχές του 1920 και με την απόφαση του Σαν Ρέμο αποδόθηκαν στην Ελλάδα. Η νήσος «Σαμοθράκη» αναγράφεται ονομαστικά στην απόφαση και η βραχονησίδα «Ζουράφα» αποτελεί «Περιβάλλουσα νησίδα» της Σαμοθράκης, γεγονός που τεκμαίρεται από την γεωγραφική της θέση. Είναι ανιστόρητες οι τουρκικές αιτιάσεις, όπως και ο επισυναπτόμενος χάρτης, που την παρουσιάζει με τουρκική ονομασία και τουρκική σημαία, ότι δεν συζητήθηκε το ζήτημα των βραχονησίδων του Βορείου Αιγαίου από τους Συμμάχους κατά την περίοδο 1919-1923 και δεν διευθετήθηκε οριστικά στην Συνθήκη της Λωζάννης.
Η Ζουράφα αποτελεί μία σημαντική νησίδα που αφορά την εθνική κυριαρχία και την ελληνική ΑΟΖ και μάλιστα σε μία περιοχή με συγκεκριμένες προεκτάσεις που αφορούν την εθνική ανεξαρτησία. Τόσο στη θάλασσα όσο και στην ηπειρωτική χώρα.
Αρχικώς η κατανόηση για τη Ζουράφα και τη σπουδαιότητά της πρέπει να γίνει άμεσα. Η Ζουράφα σχετίζεται με την εθνική κυριαρχία, την ΑΟΖ. Αυτό δεν έχει γνωστό και διακριτό και πριν να δημιουργηθεί άλλη μία γκρίζα ζώνη, πρέπει να γίνουν άμεσα όλες εκείνες οι ενέργειες που προβλέπονται για την περιοχή. Πόσοι, πέραν των ειδικών γνωρίζουν την ύπαρξη της Ζουράφας, που παραλείπουν οι για το ευρύ κοινό (σχολικοί, τουριστικοί κ.ά.) χάρτες, παρά το γεγονός ότι σηματοδοτεί τα όρια της Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Επικράτειας;
Μετά το Καστελλόριζο, την νότια έκφραση της ΑΟΖ, η Τουρκία επαναφέρει τις διεκδικήσεις της για την Ζουράφα, αμφισβητώντας την ελληνική κυριαρχία εκεί, αφού η βραχονησίδα έχει κεντρικό ρόλο στη χάραξη της θαλάσσιας οριογραμμής και στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ. Η πατρίδα μας οφείλει να υπερασπίσει την κυριαρχία της, σε γη, αέρα και θάλασσα, από το Καστελόριζο μέχρι τη Ζουράφα!