¨Την αμαρτία για το ότι πλέον δεν θα μπορέσω να αφήσω τίποτε ως ανάμνηση, να την έχουν πάνω τους αυτοί οι οποίοι επιτέθηκαν στο σπίτι μας εκείνη την βραδιά¨
Κατά την 61η επέτειο του πογκρόμ της 6 και 7 Σεπτεμβρίου, εκτίθεται για μια ακόμη φορά το μοναδικό αρχείο με τις φωτογραφίες του τότε φωτογράφου του Οικουμενικού Πατριαρχείου Δημήτρη Καλούμενου. Το βιβλίο των εκδόσεων Istos με τον τίτλο ¨Και τις περιουσίες σας και τις ζωές σας ! ¨ του δημοσιογράφου Σερντάρ Κορουτζού, φωτίζει την ξεχασμένη βία εκείνης της νύχτας, το σκοτεινό της πρόσωπο και τις ζημιές που άφησε στα σώματα, στις ζωές και στις αναμνήσεις των ανθρώπων. Περιγραφές που υπάρχουν στο βιβλίο τις παρουσιάζουμε μαζί με φωτογραφίες του Καλούμενου.
Στην μνήμη των περισσότερων από εμάς η βία του πογκρόμ της 6 & 7 Σεπτεμβρίου του 1955 έχει χαραχθεί μέσα μας, πέρα από τις εικόνες με την λεηλατημένη λεωφόρο Ιστικλάλ και με τις πόζες που έπαιρνε ο όχλος που κρατούσε ξύλα στα χέρια. Αλλά αυτά που συνέβησαν είναι πολύ περισσότερα από αυτά που προβάλλονται σε αυτές τις φωτογραφίες και αναμφίβολα περιλαμβάνουν βαθύτερες πληγές. Ο τότε φωτογράφος του Οικουμενικού Πατριαρχείου Δημήτρης Καλούμενος, πέρσι δημοσιεύοντας για πρώτη φορά σε βιβλίο τις φωτογραφίες του, παρουσίασε τις ζημιές που προκλήθηκαν τότε σε εκκλησίες και νεκροταφεία. Ο δεύτερος τόμος που σύντομα θα βγει από τον εκδοτικό οίκο Istos, εστιάζει περισσότερο στο τι συνέβη στα σπίτια και στις συνοικίες της ελληνικής κοινότητας.
61 φωτογραφίες ειδικά επιλεγμένες από το αρχείο των 1500 φωτογραφιών του φωτογράφου του Πατριαρχείου Καλούμενου, με ειδική άδεια από την κόρη του Μαρίνα Καλούμενου, με συμβολή από τον δημοσιογράφο –φωτογράφο Νικόλαο Μαγγίνα και με βοήθεια από τον πρώτο εκπρόσωπο των Μειονοτικών Ιδρυμάτων Λάκη Βίγκα, έγιναν βιβλίο. Το βιβλίο ¨Και τις περιουσίες και τις ζωές σας¨ που ετοίμασε ο δημοσιογράφος Σερντάρ Κορουτζού, πέρα από τις φωτογραφίες από το αρχείο του Καλούμενου, εμπεριέχει βιογραφίες, αναμνήσεις και περιγραφές σχετικά με αυτά που έγιναν στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου.
Ο πατήρ Ευάγγελος σώθηκε την τελευταία στιγμή
¨Ο πατήρ Ευάγγελος είχε κρυφτεί στον περιστερώνα του μοναστηριού. Τον βρήκαν και τον έδειραν σκληρά. Αφού τον βασάνισαν ανελέητα και τον τραυμάτισαν τον έριξαν κάτω. Μετά αποπειράθηκαν να τον σταυρώσουν, αλλά τους πρόλαβε η κήρυξη εκτάκτου καταστάσεως και έτσι σώθηκε την τελευταία στιγμή. Στο παραλίγο σώθηκε. Όπως φαίνεται και στην φωτογραφία, ο πόνος και τα άγρια βασανιστήρια που υπέστη είναι προφανή¨.
Δημοσιογράφος Δημήτριος Καλούμενος
Παρακολουθήσαμε το κάψιμο της Ευαγγελίστριας
¨…Από την Ευαγγελίστρια άρχισαν να φτάνουν κραυγές. Οι ήχοι της καμπάνας σταμάτησαν. … Εμείς πήγαμε στο πίσω μπαλκόνι και παρακολουθήσαμε το κάψιμο της Ευαγγελίστριας. Οι φλόγες έβγαιναν από τα παράθυρα (ούτε αστυνομία ούτε πυροσβεστική υπήρχαν), ενώ η αστυνομία ήταν μόλις στα 50 μέτρα από την εκκλησία…Αργότερα έμαθα πως εκεί υπήρχαν δύο ιερείς. Τον έναν τον έπιασαν την ώρα που έφευγε, ενώ τον άλλο τον σταύρωσαν πάνω στην Αγία Τράπεζα.
Κουρκέν Αλγιανακιάν
Ποιος τους είχε πει πως εγώ ήμουν ιερέας ;
Δεν ξέρω τι θα μου συνέβαινε εάν εκείνη την μέρα βρισκόμουν στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά σύμφωνα με όσα μου έγραψε ο πατέρας μου, το πρωί εκείνο ένας όχλος 200 ατόμων, είχε συγκεντρωθεί μπροστά στο σπίτι μας στο Ιτζαντίγιε.
Είχαν έρθει να με σκοτώσουν φωνάζοντας ¨Δώστε μας τον παπά τον άνθρωπο του Μακάριου¨. Από πού όμως είχαν μάθει αυτοί οι άνθρωποι πως εγώ είχα σπουδάσει θεολογία στην Αμερική ; Ποιος τους είχε πει πως εγώ ήμουν ιερέας ; Ο πατέρας μου στο τέλος του γράμματος που μου έστειλε έγραφε : ¨Γιε μου μη τυχόν έρθεις κατά εδώ ! Σε ψάχνουν εδώ.. Εάν πέσεις στα χέρια σου θα σε σκοτώσουν.
Θωμάς Κοσμίδης
Έσφαξαν το αρνί του ιερέα και το μοιράστηκαν
Χτυπούν οι καμπάνες . Για ποιο λόγο ; Μα τα μεσάνυχτα δεν χτυπάνε καμπάνες. Για πρώτη φορά είδα εκείνη την νύχτα, άτομα με μακριά γένια, και sarkık μουστάκια που κρατούσαν στα χέρια τους χοντρά ξύλα και αιχμηρά εργαλεία. Είχαν έρθει με φορτηγά. Με κραυγές Αλλάχ-Αλλάχ κατευθύνθηκαν προς την εκκλησία. Εμείς ως παιδιά από την μια φοβηθήκαμε πολύ και από την άλλη ήταν σαν να βλέπουμε μια ταινία με ερυθρόδερμους. Κάποιοι φώναξαν πως ¨Δεν βρήκαμε τον παπά, αλλά το πρόβατο του είναι εδώ-Αλλάχ ου Ακμπάρ¨.
Έσφαξαν εκεί το αρνί και το μοιράστηκαν
Ζακιρέ Μπουγιουκφιράτ
Δεν έβαλα ποτέ ξανά κόκκινο ρούχο
Έπαιρνα πολύ μικρό βδομαδιάτικο ως μισθό. Με λεφτά που συγκέντρωσα δουλεύοντας τρεις μήνες, έβαλα και μου έραψαν ένα φόρεμα από κόκκινο σατέν, για τον γάμο ενός συγγενή μου. Πριν προλάβω να το βάλω το είχα στην ντουλάπα. Ακριβώς εκείνη την μέρα, βραδινές ώρες ένας όχλος που κρατούσε τσεκούρια, μαχαίρια και ξύλα, άρχισε να επιτίθεται σε σπίτια Ελλήνων και Αρμενίων που βρισκόταν στο Κουμκαπί (…). Φοβηθήκαμε πολύ. Ο μπαμπάς μου σκέφτηκε να κρεμάσουμε τουρκική σημαία και έτρεχε να βρει. Αμέσως έτρεξε και πήρε το κρεμασμένο στην ντουλάπα μου. Το έκοψε και έραψε πάνω του το αστέρι και την ημισέληνο (…) Το σπίτι μας γλύτωσε την λεηλασία. Αλλά εγώ ποτέ δεν ξέχασα τον πόνο μου για εκείνο το φόρεμα (…) Επειδή λοιπόν το κόκκινο χρώμα μου θύμιζε εκείνη την μέρα, δεν έβαλα ποτέ ξανά κόκκινο φόρεμα.
Αλμπέτ Σεβίντς
Η εικόνα που είδαμε ήταν κάτι το ντροπιαστικό
Δεν είχε μείνει ούτε ένα σπίτι Έλληνα συμπολίτη μας που να μην δέχτηκε επίθεση, ενώ τα πράγματα από μέσα είχαν πεταχτεί στον δρόμο. Οι κάτοικοι των σπιτιών προσπαθούσαν μέσα από τον σωρό των ερειπίων να βγάλουν αυτά που θα μπορούσαν να τους ωφελήσουν. Η φωνή ενός μικρού κοριτσιού που βρίσκοντας την κούκλα της με κομμένο πόδι και χέρι φώναξε ¨Μαμά, μαμά βρήκα, βρήκα¨ και η εικόνα που είδαμε ήταν κάτι το ντροπιαστικό.
Ταξίαρχος Γιλμάζ Τεζκάν
Δεν απέμεινε ούτε κρεβάτι ούτε κουβέρτα
Οι άνθρωποι ήταν γυμνοί διότι οι δράστες της καταστροφής είχαν πάρει και τα ρούχα τους. Δεν είχε απομείνει ούτε κρεβάτι, ούτε κουβέρτα. Η εκκλησία και η κοινότητα μάζευε ρούχα και τα μοίραζε στους ¨πρόσφυγες¨
Δέσποινα Πορτοκάλλη
Σήμερα τις περιουσίες σας, αύριο…
Όπως πάντα έτσι και εκείνη την μέρα πήγα στο καφενείο. Ο ιδιοκτήτης του καφενείου ήρθε δίπλα μου και μου είπε ¨Αντώνη μου σήμερα θα ήταν καλύτερα να πήγαινες στο σπίτι σου (…). Αφού προχώρησα μερικούς δρόμους, αντιλήφθηκα τι γινόταν. Με τσεκούρια έσπαζαν τα στόρια καταστημάτων και τις πόρτες των σπιτιών. Πετούσαν από τα παράθυρα κάτω πιάνα και ντουλάπια και φώναζαν ¨Σήμερα τις περιουσίες σας, αύριο τις ζωές σας ! ¨
Αναστάσης Ιορδάνογλου
Πριν από 15 μέρες ήμουν στους ώμους
Πριν από 15 μέρες όταν είχα βάλει γκολ ήμουν στους ώμους τους. Ενώ εκείνη την μέρα βρέθηκα αντιμέτωπος με πέτρες και τενεκέδες μπογιάς. Το χειρότερο ήταν πως παιδιά τα οποία χαρτζιλίκωνα, επιτέθηκαν στο σπίτι μου. Στο σπίτι δεν έμεινε ούτε παράθυρο ούτε πόρτα. Οι κόρες μου ήταν μικρές και προσπάθησαν να τις σκοτώσουν. Ο αστυνομικός διευθυντής Κωνσταντινούπολης ήρθε σπίτι μου. Βλέποντας εκείνο το βράδυ την εικόνα στο σπίτι, είχε πει ¨Αμάν Αλλάχ μου¨. Με ρώτησαν επίμονα ποιος το έκανε, αλλά δεν τους είπα εκείνη την μέρα και δεν μπορώ να το πω ούτε σήμερα.
Λευτέρης Κιουτσουκαντωνιάδης
Υπερασπίστηκαν τους καταστροφείς και όχι το σπίτι μου
¨Επειδή είχαν περικυκλώσει το σπίτι μας ήμουν υποχρεωμένος να το πω. Δίπλα ακριβώς από το σπίτι μας ήταν το αστυνομικό τμήμα. Μας γνώριζαν, ήξεραν την μητέρα μου και τον πατέρα μου. Σε κάποια στιγμή οι καταστροφείς μπήκαν μέσα στο σπίτι, το κατέστρεψαν εντελώς και ο ένοπλος της στρατοχωροφυλακής που στεκόταν δίπλα στο σπίτι δεν επενέβη καθόλου. Στο περιστατικό εκείνο μπορώ να πω, πως η αστυνομία δεν υπερασπίστηκε το σπίτι μου αλλά τους καταστροφείς. Ο πατέρας και η μητέρα μου ήταν 80 ετών. Τους πέταξαν κάτω από το κρεβάτι και μέσα στην νύχτα κατέστρεψαν τα πάντα, συμπεριλαμβανομένων και των κρεβατιών. ¨
Βίασαν κοπέλες Ελληνίδες, ενώ μια από αυτές την άφησαν γυμνή στον δρόμο σε θλιβερή κατάσταση. Μια οικογένεια Τούρκων την πήρε από το δρόμο, της έδωσαν ένα κάλυμμα να σκεπαστεί και έναν χώρο να καταφύγει. Πολλές γυναίκες μετά από αυτά που βίωσαν σε παρόμοιες καταστάσεις, τράβηξαν τα πάνδεινα από νευρικό κλονισμό και σοκ.
Δημοσιογράφος Δημήτρης Καλούμενος
Εάν παρενοχλούσαν την οικογένεια σου, εσύ τι θα περιέγραφες ; .
(…) Εκείνη την μέρα υπήρξαν πολλοί βιασμοί. Οι γυναίκες ενημέρωσαν αργότερα το ελληνικό προξενείο. Τότε αστυνομικοί με πολιτικά ήρθαν σε εμένα επειδή ήμουν γιατρός. Πήγαμε στο νοσοκομείο αλλά οι γυναίκες σώπαιναν. Μετά από αυτό ρώτησα τον αστυνομικό : ¨Είσαι παντρεμένος ;¨. ¨Ναι¨ μου απάντησε. Τον ρώτησα τότε ¨Εάν μέσα σε μια νύχτα παρενοχλούσαν την κόρη σου ή την γυναίκα σου 500 άτομα , εσύ τι θα περιέγραφες ;¨. Είπε ότι και αυτός θα σώπαινε. Οι γυναίκες δεν έφταιγαν. Κατήγγειλαν στις επίσημες αρχές τους δράστες, αλλά δεν θελαν να το μάθουν όλοι¨.
Γιώργος Αδοσόγλου
Εξαφάνισαν τις αναμνήσεις μου
Ακούγοντας τους ήχους από τα τζάμια που έσπαζαν και τα έπιπλα που κομματιάζονταν, τρέμαμε από τον φόβο, νομίζοντας πως έρχεται η σειρά μας (…). Αυτό το βασανιστήριο κράτησε για ώρες. Μετά από μια μέρα και μια νύχτα, όταν κατεβήκαμε κάτω, στο σπίτι μας δεν υπήρχε ούτε καρέκλα να κάτσουμε. Στην κουζίνα ότι υπήρχε, ποτήρια, πιάτα και ακόμη και την ζάχαρη και τον καφέ μας τα είχαν πετάξει όλα στον δρόμο. Τα παπλώματα μου που τα είχα από την προίκα , τα κοσμήματα που μου είχε δωρίσει στον γάμο μου ο άντρας μου ο Μιχαήλ, όλα μα εντελώς όλα τα πέταξαν, τα έσπασαν, εξαφάνισαν τις αναμνήσεις μου. (…) Την αμαρτία για το ότι πλέον δεν θα μπορέσω να αφήσω τίποτε ως ανάμνηση στην κόρη μου Όλγα και στα εγγόνια μου, να την έχουν πάνω τους αυτοί οι εντελώς άγνωστοι σε εμάς που εκείνη την νύχτα επιτέθηκαν στο σπίτι μας, έσπασαν και κατέστρεψαν.
