Στο Άντεπ ή Αϊντάμπ όπως το έλεγαν οι Αρμένιοι, άκουσα ιστορίες για σφαγές Αρμενίων από άτομα που δεν ήταν Αρμένιοι. Ο ζωγράφος Νουσρέτ λέει ¨ Στην Ούρφα και στο Αντίγιαμαν δολοφόνησαν πολλούς. Οι παππούδες μας μας τα περιέγραφαν. Σκοτώσαμε και τους ρίξαμε στο ποτάμι, μάλιστα είχε τόσα πτώματα που έγιναν γέφυρα μέχρι την άλλη όχθη. Η μυρωδιά έφτανε 5 χιλιόμετρα μακριά.¨
To σπίτι όπου βρέθηκε η φωτογραφία του Κεβόρκ Τσαβούς
Ακολουθώντας την ρότα της εξορίας φτάνω στο τελευταίο σημείο εντός των τουρκικών συνόρων. Άντεπ. Με την δική μας ονομασία Αϊντάμπ. Το είχα αναφέρει και σε προηγούμενο άρθρο μου. Καθώς ακολουθώ την ρότα, ο συναισθηματικός φόρτος αυξάνει. Στο Άντεπ αισθητή πια η κούραση. Σκεπτόμενος πως την ώρα που εγώ ταξιδεύω με τραίνο και όπου δεν πάει αυτό με λεωφορείο, ενώ οι άνθρωποι εκείνοι πορευόταν με τα πόδια ασταμάτητα, η ατμόσφαιρα βαραίνει περισσότερο σε κάθε πόλη που πάω…
Φτάνοντας στο Αϊντάμπ ψάχνω έναν μπαρμπέρη για να συνέλθω. Στην αρμένικη συνοικία βρίσκω έστω και δύσκολα έναν θείο που ξέρει να ξυρίζει, λίγο κάτω από το νυν τζαμί της Απελευθέρωσης. Σκέφτηκα ας ξυριστώ εκεί να πάρω και πληροφορίες για την συνοικία. Στην εκκλησία της Παναγίας, μετέπειτα φυλακή και νυν πλέον τζαμί της Απελευθέρωσης γίνονται έντονες εργασίες. Μπαίνοντας στον μπαρμπέρη, καθίσταμαι ακροατής αυτών που έχουν μαγαζιά κάτω από το τζαμί της Απελευθέρωσης. Τώρα επισκευάζονται σπίτια ιερέων που ήταν πίσω από την εκκλησία. Ο μπαρμπέρης αναφέρει πως ¨οι επισκευές σε αυτή τη συνοικία δεν λένε να τελειώσουν¨ και ότι ¨Άλλωστε στο τζαμί μπαίνουν μόνο 10 άτομα¨.
Στα πλαίσια του σχεδίου ¨πόλη μουσείων¨ του δήμου Αϊντάμπ, κάθε χώρος της πόλης έχει και μουσείο. Και τα περισσότερα εξ αυτών είναι παλιά αρμενικά σπίτια….
ΣΗΜΑΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΚΕΠΑΣΕΙ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ
Στον δρόμο με υποδέχονται χαμογελαστοί άνθρωποι. Άνθρωποι που είναι ο ένας καλύτερος από τον άλλο. Βρίσκομαι στους δρόμους του Αϊντάμπ με ανθρώπους που μου πρότεινε ο αγαπητός φίλος μου ιστορικός Ουμίτ Κουρτ.
Ο Μουράντ Ουτσανέρ είναι πιο βαθύς γνώστηςτης ιστορίας του Αϊντάμπ από πολλούς ιστορικούς της Τουρκίας. Έμαθε αρμενικά και μετέφρασε βιβλία σχετικά με την ιστορία του Άϊντάμπ. Είναι ο καλύτερος ξεναγός που θα μπορούσαμε να έχουμε.
Σπίτια της αρμένικης συνοικίας έγιναν πάρκιγκ
Πάμε πρώτα στην εκκλησία της Παναγίας. Αφού ρίξαμε μια ματιά στην επισκευή των σπιτιών των ιερέων, κοιτάμε μέσα. Χρόνια τώρα στην αψίδα αυτού του τζαμιού είναι κρεμασμένη μια σημαία. Σε όλη την διάρκεια της επισκευής η σημαία είναι εκεί κρεμασμένη για να σκεπάζει τον σταυρό που βρίσκεται πίσω της. Είναι φανερό πως κάποιοι πιστεύουν πως αυτό το τζαμί της Απελευθέρωσης που όλοι το λένε εκκλησία, αν ξεχαστεί το παρελθόν του ή αν γίνει αόρατος ο σταυρός, όλα θα ξεχαστούν. Απέναντι στην εκκλησία στην αρμενική γειτονιά γίνονται έντονες εργασίες ανακαίνισης. Σχεδόν όλα τα σπίτια σοβαδίζονται. Από μέσα είναι ερείπια. Το σχολείο Βαρτανιάν δίπλα στην εκκλησία αφημένο στην εγκατάλειψη.
Εκκλησία της Παναγίας
ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΝΑΖΑΡΙΑΝ
Περιδιαβαίνοντας την αρμένικη συνοικία μαζί με τον Ουτσανέρ μπαίνουμε σε ένα κτίσμα που με μια μικρή επισκευή λειτουργεί ως καφέ. ¨Θα σου αρέσει πολύ¨ μου λέει με ενθουσιασμό…Όταν μπήκα μέσα κατάλαβα το τι θα μου άρεζε. Η αριστερή πλευρά του κτίσματος παρέμεινε ανέγγιχτη. Με τις προσπάθειες του Μουράντ, οι ιδιοκτήτες του καφέ Πάπυρος, άφησαν εκείνο το τμήμα και το προστάτεψαν. Το δεξιό τμήμα στο οποίο παλιότερα πιστεύεται πως ζούσαν υπηρέτες και εργαζόμενοι, αυτή τη στιγμή λειτουργεί σαν καφέ. Το κτίσμα αυτό κατασκευάστηκε το 1825 από την οικογένεια Ναζαριάν που ήταν από τις πιο πλούσιες και ισχυρές οικογένειες της πόλης, από το 1700 και μετά. Το όνομα της οικογένειας με αρμενικά γράμματα είναι γραμμένο σε πολλά σημεία του κτιρίου. Το πιο σημαντικό χαρακτηριστικό του κτιρίου είναι πως οι χώροι που όπως προανέφερα έχουν διαφυλαχτεί, φέρουν σε τοίχους, ταβάνια και πόρτες, ζωγραφιές και κείμενα που έχουν ιστορική αξία σχετικά με τους Αρμένιους. Σαφές πως μέχρι τώρα σε όλη την Ανατολία δεν είδα ξανά τόσο καλοδιατηρημένο κτίριο σαν και αυτό. Με λίγες προσπάθειες στην ¨πόλη των μουσείων¨ μπορεί να προστεθεί και αρμενικό οίκημα.
Στο τζαμί της Απελευθέρωσης ο σταυρός έχει καλυφθεί με σημαία
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΤΟΥ ΚΕΒΟΡΚ ΤΣΑΒΟΥΣ
O Mουράντ Ουτσανέρ καθώς γυρνάμε τους δρόμους μου δείχνει ένα από τα σπίτια του που άρχισε ο ίδιος την την επισκευή τους και δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Μου περιγράφει το πώς βρήκε μια φωτογραφία που βρίσκεται στον πάνω όροφο και δείχνει την Χεγκίνε-σύζυγο του γνωστού Αρμένιου σωματοφύλακα Κεβόρκ Τσαβούς να κρατάει όπλο. Μάλιστα ακόμη και γάτα που βρήκε στην διάρκεια της επισκευής την ονόμασε Κεβόρκ Τσαβούς.
Η Χεγκίνε- γυναίκα του Αρμένιυο σωματοφύλακα Κεβόρκ Τσαβούς
Σε κάθε περιοχή του Αϊντάμπ υπάρχουν επισκευές. Μπορείτε ακόμη να συναντήσετε τα ίχνη των Αρμενίων. Μιλώντας με τους κατοίκους του Άντεπ μάλιστα βλέπεις πως είναι ανοιχτόμυαλοι στο θέμα της αντιμετώπισης. Κάνουμε ένα διάλλειμα για τσάι. Προστίθενται σε εμάς ο Τζελάλ Ντενίζ και οι φίλοι του. Μετά από το δεύτερο τσάι η κουβέντα βαθαίνει.
¨ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΣΑΝ ΝΑ ΚΟΙΜΗΘΟΥΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΟΒΟ¨
Ο ηλικιωμένος ζωγράφος Νουσρέτ που κ΄λαθεται σιωπηλά σε μια γωνιά του τραπεζιού λέει : ¨ Στην Ούρφα και στο Αντίγιαμαν δολοφόνησαν πολλούς. Οι παππούδες μας μας τα περιέγραφαν. Σκοτώσαμε και τους ρίξαμε στο ποτάμι, μάλιστα είχε τόσα πτώματα που έγιναν γέφυρα μέχρι την άλλη όχθη. Η μυρωδιά έφτανε 5 χιλιόμετρα μακριά.¨
Μετέχει στην συζήτηση και ο Χαλούκ Σοϊσάλ-συγγενή του Αλή Τζενάνι – εκ των ιδρυτών του ¨Ένωση και Πρόοδος¨
Δεν ξέρω τι να πω. Καθώς εγώ είμαι συνηθισμένος να ακούω τέτοιες ιστορίες από Αρμένιους, το να ακούω τα ίδια πράματα στο Αϊντάμπ και μάλιστα από την άλλη πλευρά, είναι ένας δείκτης του πόσο έχει προχωρήσει η αντιμετώπιση του θέματος αυτού. Ο Νουσρέτ συνεχίζει λέγοντας : Στην περιοχή του Αντίγιαμαν τους είχαν μαζέψει από 5 χωριά γύρω. Τους λόγχισαν όλους, Όπλα δεν υπήρχαν. Μου τα έλεγε ο παππούς μου. ¨
